Ekonomiksi i Murit Ndreqës

Muri Ndreqës, poezia e dashur e vitit 1914 nga Robert Frost, ofron mësime të rëndësishme rreth ekonomisë dhe bashkëpunimit.

Ndërsa poezia ka të bëjë me mësime rreth ekuilibrimit të tolerancës dhe pranimit, modernes dhe traditës, dhe ndoshta efikasitetit të kufijve kombëtarë, ajo lë vend për interpretim. Mesazhi në dukje, që përsëritet dy herë në poezi, është se "gardhet e forta mundësojnë fqinjë të mirë", gjë që thjesht mund të sugjerojë që e demarkojmë pronën nëse duam të jetojmë në paqe me fqinjët tanë. Poezinë duhet ta lexojmë gjithashtu për të nxitur biseda më të rëndësishme rreth bashkëpunimit social dhe zhvillimit ekonomik.

Sipërfaqja e Murit Ndreqës

Në qendër të poezisë janë dy fqinjë që bien dakord të ngrenë një mur të përbashkët, të shkatërruar, me sa duket në Anglinë e Re, ku Frost jetonte dhe ku muret prej guri janë të zakonshme.

Një frazë e sikletshme hyrëse i çon lexuesit tek ideja e poezisë: "Ka diçka që i bën muret e padëshirueshme". Në rreshtat e parë, mësojmë se muri prishet nga forcat pasive dhe aktive: uji ngrin dhe përhapet gjatë muajve të ftohtë, dhe gjuetarët mbi kalë rrezojnë pjesë të tij. Të dy fqinjët përballen rregullisht me detyrën për ta ndrequr atë.

Pjesa tjetër e poezisë i kushtohet ndërveprimit midis fqinjëve, atij që vë në dyshim qëllimin e ndreqjes së murit dhe atij që merr përsipër (ndoshta verbërisht) detyrën. Fqinji dyshues shpreh përbuzjen e tij për projektin, sepse muri nuk do të jetë pengesë për mollët dhe pishat nëpër prona. Poezia përfundon me shprehjen e dytë magjike "gardhet e forta mundësojnë fqinjë të mirë", nga fqinji tjetër.

Më shumë se ndreqje

Muri Ndreqës nxit gjithashtu edhe mësime më të thella për të drejtën e pronësisë.

Fqinji përçmues që ka detyrën e ndreqjes ka një pikëpamje të arsyeshme, por është injorant për sa i përket rolit më të madh që luan e drejta e pronësisë. Ky fqinj sugjeron se meqenëse asnjëri nga fqinjët nuk ka lopë ose kafshë të tjera që mund të dalin jashtë murit, kostot e riparimit të murit janë më të larta se përfitimet. Fqinji më tradicional është i palëkundur, pasi ndihet rehat me këtë të vërtetë përgjithësisht të pranuar. Ai vazhdon me ndreqjen e murit dhe përsërit: "Gardhet e forta mundësojnë fqinjë të mirë”.

Muri është një mjet për të qartësuar, monitoruar dhe zbatuar të drejtën e pronësisë. E drejta e pronësisë krijon pritshmëri se si njerëzit mund të përdorin burimet sipas vlerave dhe qëllimeve të tyre pa ndërhyrje nga të tjerët. Muri shërben për më shumë qëllime, sesa vetëm të ruajë kafshët brenda tij. Ai ndihmon në ruajtjen e marrëdhënieve fqinjësore dhe në krijimin e pritshmërisë mbi atë që është "e imja dhe e jotja".

Me një pritshmëri të tillë, njerëzit përballen me stimuj për të bërë plane afatgjata. Për shembull, fqinjët mbjellin pisha dhe mollë, të cilat duhet të planifikohen dhe mbahen për shumë vite. Pasja e këtij muri dhe e një rituali të përvitshëm rregullimi, mundëson krijimin e stimujve për të mirëmbajtur ato pemë dhe që fqinjët të ndjekin plane të tjera.

Gardhet dhe koordinimi

Poezia e Frostit gjithashtu paraqet mësime se si njerëzit bashkëpunojnë drejt osteomës reciprokisht të dobishme.

Muri fizik ndërtohet bashkërisht dhe është një e mirë publike, të cilën individët e pakoordinuar shpesh e kanë të vështirë ta ndërtojnë. Në shkallë të ndryshme, mallra të tilla nuk janë shkak për rivalitet në aspekt të konsumit dhe të kushtueshme nëse përjashtohen, gjë që tregon se njerëzit ka të ngjarë të përfitojnë në kurriz të të tjerëve dhe, ndoshta, të prodhojnë shumë pak nga të mirat. Për shembull, fqinji që vë në dyshim procesin e ndreqjes, mund ta lejojë fqinjin tjetër ta ndreqë murin e megjithatë të marrë të njëjtin përfitim.

Siç sugjeron edhe poezia, ndreqja e murit është më e lehtë të bëhet nga dy persona, gjë që më tej sugjeron se përfitimi në kurriz të të tjerëve do ta bënte procesin e ndreqjes më të kushtueshëm:

Dhe një ditë takohemi për të caktuar vijën ndarëse

Dhe vendosim të ngremë murin mes nesh edhe një herë.

Ne e mbajmë murin mes nesh ndërsa vazhdojmë rutinën.

Gurët që ka rënë në secilën anë.

Nëse përfitimi në kurriz të të tjerëve do të vazhdonte, muri do të vazhdonte të prishej.

Për fat të mirë, fqinjët nuk janë krejtësisht të pakoordinuar. Poezia e Frostit lë të kuptohet se si fqinjët bashkëpunojnë, domethënë përmes përvojës, historisë dhe traditës së përbashkët. Duke iu referuar boshllëqeve në mur, një fqinj thotë:

Askush nuk e ka parë ose dëgjuar që të ndreqet,

Por në pranverë në kohën e ndreqjes i gjejmë aty.

Pranvera nuk është vetëm një kohë për të shijuar natyrën, por është diçka e zakonshme për të trajtuar këtë problem unik me të cilin përballen fqinjët. Procesi i ndreqjes, sipas një fqinji, është bërë kaq shumë herë sa tani është si “një lojë në natyrë".

Madje e dimë se thënia “gardhe të forta, mundësojnë fqinjë të mirë” nuk e ka origjinën nga fqinjët aktualë. Duke iu referuar pranimit në dukje të verbër të një fqinji për ndreqjen e murit:

Ai nuk do ta përçmojnë fjalën e babait të tij,

Edhe atij i pëlqen që e ka menduar kaq mirë

Mësime rreth vetëqeverisjes

Studimi se si njerëzit i zgjidhin problemet si ndreqja e murit na mëson rreth bashkëpunimit dhe vetëqeverisjes.

Fqinjët mund të komunikojnë lehtësisht me njëri-tjetrin, të kenë një histori të përbashkët dhe ndoshta shpresojnë të punojnë me njëri-tjetrin për shumë vite të tjera. Sipas Michael Taylor, secili prej këtyre faktorëve nxit bashkëpunimin dhe hulumtimin për marrëveshje dhe rregulla që lehtësojnë bashkëpunimin. Në përgjithësi, secili faktor sugjeron që zgjidhjet Coasian janë të mundshme, pasi kostot e transaksionit janë relativisht të ulëta.

Kushte të tilla duken të ngjashme me diskutimin e David Hume lidhur me marrëveshjen e dy fqinjëve për të tharë një kullotë. Në A Treatise of Human Nature (Libri III, Pjesa II, Seksioni VII), Hume sugjeron se bashkëpunimi midis dy fqinjëve që përpiqen të thajnë një kullotë ka të ngjarë të ndodhë sepse ata "e njohin mendjen e njëri-tjetrit". Bashkëpunimi rrjedh nga interesat e tyre reciproke dhe njohuritë e përbashkëta për fqinjët e tyre.

Nëse do të kishim më shumë informacion rreth fqinjëve të Frostit, mund të rrëmonim më shumë në kushtet që nxisin njerëzit të menaxhojnë burimet e përbashkëta, siç diskutohet nga Elinor Ostrom. Siç vëren Ostrom, menaxhimi i suksesshëm i këtyre burimeve ka mundësi që edhe më shumë njerëz që përdorin burimin e përbashkët të krijojnë rregullat e tyre. Muri Ndreqës është vetëm një poezi, por ka një mori gardhesh prej guri në të gjithë Anglinë e Re dhe në botë, ku një logjikë e tillë duket e rëndësishme.

Poezia mjeshtërore e Robert Frostit u ofron ekonomistëve dhe studentëve shumë mundësi që të mësojnë mbi të drejtën e pronësisë, vetëqeverisjen dhe bashkëpunimin paqësor. Sigurimi i këtyre llojeve të mallrave mund të jetë relativisht i lehtë, veçanërisht kur njerëzit përballen me kosto relativisht të ulëta transaksioni dhe mund të vetëqeverisen. Në të njëjtën kohë, fenomenet sociale si rregullat dhe traditat bëhen më të dobishme, edhe nëse njerëzit nuk e dinë pse po i zbatojnë ato.

Ky artikull është kortezi e Byron B. Carson, III dhe American Institute for Economic Research, sipas licencës ndërkombëtarë të Creative Commons Attribution 4.0. Origjinalin mund të gjeni këtu.